ბრეტონ-ვუდსის მონეტარული სისტემის საბოლოოდ დაშლის შემდეგ, 1973 წელს, „ნაპრალი“, რომელიც არსებობდა განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნების ვალუტებს შორის, „უფსკრულში“ გადაიზარდა. 1914 წლამდე, ოქროს სტანდარტის დროს, განვითარებად ქვეყნებს, როგორც წესი, ჯანსაღი ვალუტები ჰქონდათ. ოქროს სტანდარტი ნიშნავს, რომ თითოეული დოლარი გამყარებული იყო გარკვეული ოქროს ოდენობით, რაც კონვერტირების გარანტიას ქმნიდა. ჯანსაღ ვალუტას კი ახასიათებს სტაბილურობა (დაბალი ინფლაცია - როგორც წესი ერთციფრიანი), სანდოობა (გრძელვადიან პერსპექტივაში დაბალი ინფლაციის შენარჩუნება) და სრული კონვერტირებადობა (შეზღუდვის გარეშე შეიძენს ადგილობრივ და უცხოურ საქონელს). 73 წლიდან კი განვითარებული ქვეყნების უმრავლესობამ შექმნა საკუთარი ეროვნული ბანკი, რითაც წერტილი დაუსვა თავისი ვალუტის სიჯანსაღეს.
საქართველოში ბოლო წლებში ინფლაციის მაღალი ტემპი აღინიშნება და უფრო და უფრო მწვავე ხასიათი ეცემა მას. 2010 წელს ეს მაჩვენებელი 11.2% იყო საქართველოს სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემებზე დაყრდნობით.
მსოფლიოში ქვეყნების უმეტესობა ფლობს ცენტრალურ ბანკს. მისი ძირითადი საქმიანობა ქვეყანაში ფულად-საკრედიტო და მონეტარული პოლიტიკის გატარებაა. ქვეყანა სარგებლობს პეგირებული ან მოტივტივე გაცვლის კურსით. იგი არეგულირებს ფულის მოძრაობას ბაზარზე, კომერციულ ბანკებს უწესებს სარეზერვო მოთხოვნებს, მიაწვდის დეპოზიტებს, ბუნდოვანია, პოლიტიზირებულია, აქვს განსხვავებული ზომის რეზერები, გამოირჩევა დიდი აპარატით, შეუძლია გამოიწვიოს ინფლაცია, აფინანსებს მთავრობის ხარჯებს და არის უკანასკნელი იმედის კრედიტორი, რაც საშუალებას აძლევს კრიზისის დროს დაეხმაროს ან არ დაეხმაროს კომერციულ ბანკებს თითქმის უპროცენტო სესხის მიცემით.
ეროვნული ბანკის მქონე ქვეყნებს გააჩნიათ მცურავი ან პეგირებული გაცვლითი კურსი, რაც თავისუფალი ბაზრის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია. მას ადგენს ვალუტაზე მოთხოვა-მიწოდება და ქვეყანას აქვს საშუალება მანიპულირება მოახდინოს მასზე, ფულის მასის ზრდით ან კლებით.
ეროვნული ბანკის ქონა ერთი შეხედვით ბევრად მიმზიდველია. მას მრავალი უფლება და ვალდებულება გააჩნია, თუმცა რეალობაში ყველაფერი პირიქითაა. ცხრილში წარმოდგენილია იმ განვითარებადი ქვეყნების ინფლაციის ტემპი და მშპ-ს ზრდა ბოლო 15 წლის განმავლობაში, რომლებიც ფლობენ ცენტრალურ ბანკს.
ქვეყანა | არჩეული კურსი | რეალური მშპ-ს საშუალო ზრდა 1996-2010 | ინფლაციის ტემპი (CPI) 1996-2010 |
საქართველო | ერ. ბანკი | 6.1% | 9.23% |
რუსეთი | ერ. ბანკი | 3.7% | 21.5% |
მექსიკა | ერ. ბანკი | 3% | 8.6% |
ბრაზილია | ერ. ბანკი | 3.1% | 7.1% |
მოლდავეთი | ერ. ბანკი | 2.3% | 14% |
ეგვიფტე | ერ. ბანკი | 5.3% | 7% |
ცხრილიდან ჩანს, რომ ინფლაციის ტემპი საკმაოდ მაღალია მოცემულ განვითარებად ქვეყნებში.
ინფლაცია ნებისმიერი ქვეყნისთვის პრობლემას წარმოადგენს, თუმცა იგი შედარებით დიდ ტვირთად აწვება ღარიბ ქვეყნებს, რადგან ქვეყანაში იზრდება სამომხმარებლო ფასების ინდექსი და შესაბამისად დაბალშემოსავლიანი ქვეყნის მოქალაქეებს კიდევ მეტის გადახდა უწევთ. რადგან ინფლაცია ეს არის ფულის მასის ზრდა ეკონომიკაში, რაც გამოიხატება ფასების საყოველთაო ზრდაში, მაშინ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ უმეტეს შემთხვევაში ინფლაცია ხდება ისევდაისევ ეროვნული ბანკის გამო, რადგან მას აქვს უშუალო მონოპოლია ფულზე. იგი ამა თუ იმ მიზეზით კიდევ მეტ ბანკნოტებს უშვებს ბაზარზე და ამით ზრდის ფულის მიწოდებას. ფულის მიწოდების ხელსაყრელი ვარიანტია სახაზინო ვალდებულებების ყიდვა ეროვნული ბანკის მიერ და ამით მთავრობისთვის ახალი დაფინანსების წყაროს მიცემა ინფლაციის ხარჯზე. ამ შემთხვევაში მთავრობამ ეს სახსრები შეიძლება სულაც ვალის რეფინანსირებისთვის გამოიყენოს და აღარც იჩქაროს „გრძელვადიანი“ სახაზინო ვალდებულებების გასტუმრება.
ბოლო პერიოდში სულ უფრო მეტი ქვეყანა მიმართავს ქამრების შემოჭერის სტრატეგიას, რაც სამთავრობო ხარჯების შეკვეცას ნიშნავს სხვადასხვა კომპონენტის ხარჯზე. თუმცა, არცერთ მთავრობას არ სურს დათმოს ფულზე მონოპოლია, რითაც სამთავრობო აპარატი დიდი და მოუქნელი სტრუქტურისგან განთავისფლდება. ჩინეთის სახალხო ბანკი 150,000 ადამიანს ქირაობს, რუსეთის ფედერაციის ცენტრალურ ბანკში დასაქმებულია 90,000, გერმანიის ბუნდესბანკსა და საფრანგეთის ბანკში - 16,000 თითოეულში. საქართველოში იგივე რიცხვი შედარებით მცირე - 305 ადამიანია. თუმცა, ზემოთმოცემულ ქვეყნები შესაბამისად, მოსახლეობით ბევრად მეტია.
(c) ზვიად ხორგუაშვილი, 2011 წ.
No comments:
Post a Comment